Việc lựa chọn ngành nghề của nhiều bạn trẻ hiện nay thường bị ảnh hưởng bởi những định kiến về giới, danh tiếng, thu nhập… Điều này không chỉ tác động tiêu cực đến tương lai của cá nhân mà còn dẫn đến lãng phí nguồn lực xã hội. Theo bản tin thị trường lao động quý 2-2025 của Bộ Nội vụ, số người thất nghiệp trong quý 2-2025 đã tăng lên 1,06 triệu người, cao hơn 25.000 người so với quý trước và tăng khoảng 13.300 người so với cùng kỳ năm 2024. Đáng chú ý, tỷ lệ thất nghiệp trong thanh niên cũng tăng thêm 0,26%, mặc dù các công ty tăng tuyển dụng.

Nghịch lý này đặt ra nhiều vấn đề liên quan đến việc chọn ngành nghề của giới trẻ hiện nay. Nhiều học sinh và phụ huynh đặt quá nặng yếu tố thu nhập, cho rằng chỉ những nghề dễ giàu mới đáng học, dẫn đến tình trạng đổ xô vào các ngành được cho là ‘hot’ trên thị trường lao động, gây ra tình trạng cầu vượt quá cung. Ngoài ra, văn hóa Á Đông cũng khiến một số phụ huynh và học sinh có những định kiến về giới khi chọn ngành nghề. Nhiều bạn trẻ đã từ bỏ ước mơ về ngành học yêu thích vì lo sợ áp lực giới tính trong thời gian học và quá trình tìm việc sau này.

Các nhà nghiên cứu tâm lý học phát triển và khoa học thần kinh khẳng định năng lực nghề nghiệp không phân biệt giới, mà là do định hướng xã hội. Tuy nhiên, nhiều bạn trẻ chọn ngành trái sở thích chỉ vì muốn vào trường ‘top’. Lấy tên trường làm thước đo thành công là một cách hiểu sai về thương hiệu giáo dục. Điều này xuất phát từ tâm lý sính danh tiếng, hiệu ứng truyền thông về những bảng xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học.

Tư duy trọng bằng cấp cũng khiến nhiều bạn không mặn mà với cao đẳng nghề. Trong khi các nước phát triển coi trọng việc học nghề thì ở Việt Nam, học nghề lại bị nhiều người coi là thua cuộc, thất bại. Hiện thực phũ phàng khi người người đại học, nhà nhà đại học, nhưng rồi vẫn khó tìm việc với tấm bằng cử nhân đang đặt dấu hỏi lớn trong việc lựa chọn con đường bước vào thị trường lao động của các bạn trẻ hiện nay.

Chọn nghề sai có thể dẫn đến tăng thất nghiệp và lãng phí nguồn nhân lực. Sai một ly, đi một dặm. Chọn ngành không phù hợp khiến nhiều bạn chán học, bỏ học. Không chỉ mất niềm tin vào bản thân, các em còn cảm thấy khó khăn trong việc định danh nghề nghiệp, đến khi học xong, lại làm trái ngành trái nghề. Nhìn từ góc độ toàn cảnh xã hội, định kiến ngành nghề sẽ dẫn đến việc học sai ngành sai nghề. Hệ quả là tình trạng ngành thiếu ngành thừa, lãng phí nguồn nhân lực, gia tăng tình trạng thất nghiệp dù có bằng đại học.

Chọn nghề là hành trình cá nhân, có ý nghĩa quyết định cuộc đời mỗi người. Tương lai không dành cho người đi theo lối mòn định kiến. Để chọn được ngành nghề phù hợp, chúng ta phải hiểu rõ chính mình, bằng cách thẳng thắn trả lời những câu hỏi: ‘muốn gì?’, ‘giỏi gì?’, ‘sống vì giá trị nào?’ thông qua việc sử dụng các công cụ trắc nghiệm nghề nghiệp khoa học. Gia đình, nhà trường, xã hội cũng cần chung tay tiếp sức, giúp các em mở rộng cánh cửa ngành nghề tương lai, không nên vô tình dựng thêm những rào chắn vô hình.

Thị trường lao động vào cuối năm đang trải qua một giai đoạn phức tạp, đan xen giữa những cơ hội và thách thức. Mặc dù tình hình kinh tế chung vẫn còn nhiều khó khăn thách thức, nhiều doanh nghiệp trên các lĩnh vực khác nhau đang gia tăng nhu cầu tuyển dụng lao động. Điều này mở ra cơ hội cho người lao động có thể tìm kiếm những công việc mới với mức lương hấp dẫn hơn.

Các chuyên gia nhận định rằng, nhu cầu tuyển dụng tăng cao vào cuối năm có thể là kết quả của sự phục hồi kinh tế sau thời gian khó khăn. Nhiều doanh nghiệp cần mở rộng sản xuất kinh doanh, từ đó tạo ra nhu cầu lớn về lao động trên thị trường. Không chỉ các doanh nghiệp lớn, các startup và doanh nghiệp nhỏ cũng bắt đầu gia tăng tuyển dụng để đón đầu những cơ hội mới trong năm tới.

Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội, thị trường lao động cũng đối mặt với một số thách thức. Vấn đề về kỹ năng và chất lượng lao động đang trở thành một thách thức lớn. Nhu cầu về lao động có kỹ năng cao ngày càng tăng trong khi nguồn cung lao động với kỹ năng phù hợp đang khan hiếm. Điều này đòi hỏi sự thay đổi trong cách tiếp cận đào tạo và phát triển nguồn nhân lực.

Ngoài ra, một thách thức khác mà người lao động đang phải đối mặt là sự cạnh tranh từ ứng dụng công nghệ. Tự động hóa và trí tuệ nhân tạo đã bắt đầu len lỏi vào nhiều ngành nghề, tạo ra sự thay đổi sâu rộng về nhu cầu lao động. Điều này đặt ra câu hỏi về việc điều chỉnh chiến lược, đào tạo nâng cao năng lực lao động cho phù hợp với các yêu cầu mới của thị trường.

Trước những thách thức và cơ hội đan xen này, việc nắm bắt xu hướng và yêu cầu của thị trường lao động trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Người lao động cần trang bị cho mình những kỹ năng cần thiết và cập nhật với công nghệ; còn các cơ quan quản lý cần đưa ra các chính sách phù hợp nhằm hỗ trợ quá trình phát triển kinh tế – xã hội. Điều quan trọng là tất cả các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ để có thể giải quyết những vấn đề về chất lượng và số lượng lao động.