Xu hướng về quê để sống và làm việc đang ngày càng trở nên phổ biến trong giới thành đạt hoặc những người đang trên đà ổn định tài chính. Họ tìm kiếm cuộc sống chậm rãi, tiết kiệm chi phí và hòa mình vào thiên nhiên. Tuy nhiên, thực tế cho thấy không ít người gặp phải khó khăn khi phải di chuyển xa xôi để đi làm.

Câu chuyện của một người lãnh đạo doanh nghiệp là một ví dụ điển hình. Anh đã quyết định từ bỏ căn hộ ở trung tâm thành phố do giá quá cao và chọn về quê xây dựng một biệt thự. Ban đầu, anh nghĩ rằng với phương tiện ôtô và hệ thống cao tốc hiện đại, khoảng cách địa lý không còn là rào cản. Tuy nhiên, anh sớm nhận ra rằng mỗi ngày anh phải tiêu tốn hơn hai tiếng lái xe, cộng với chi phí xăng dầu, bảo trì xe, và sự hao mòn sức khỏe và thời gian là cái giá phải trả không hề nhỏ.

Trong thực tế, một chặng đường dài 50-60 km hoàn toàn có thể được rút ngắn chỉ còn 40-45 phút lái xe nếu hạ tầng giao thông tốt và không có tình trạng kẹt xe. Trong điều kiện đó, lựa chọn sống ở quê hoặc vùng ven, nơi môi trường trong lành, chi phí sinh hoạt thấp hơn và chất lượng sống nhiều khi lại cao hơn, trở thành một phương án đáng cân nhắc.

Tuy nhiên, vấn đề không chỉ là chuyện cá nhân mua nhà ở đâu, mà còn liên quan đến bài toán phát triển đô thị, hạ tầng giao thông, và thị trường bất động sản thiếu cân bằng. Khi càng nhiều người rời thành phố để “về quê làm văn phòng trên phố”, thị trường bất động sản ở đô thị cũng không thể giữ mãi mức giá phi lý.

Nhu cầu giảm, tất yếu giá sẽ chững lại, thậm chí điều chỉnh. Vấn đề là bao giờ hạ tầng đủ tốt, và nhà đầu tư bất động sản buông tay khỏi giấc mơ tích trữ đất mới là chuyện khác. Điều này đòi hỏi sự quan tâm và đầu tư từ phía chính quyền để xây dựng hạ tầng giao thông đồng bộ và hiệu quả, giúp kết nối các vùng quê và vùng ven với thành phố một cách dễ dàng và nhanh chóng.

Trước mắt, xu hướng về quê và sống chậm đang ngày càng phổ biến. Để đảm bảo cuộc sống của người dân ngày càng được cải thiện, cần có sự phối hợp và đầu tư hợp lý từ phía các cấp chính quyền và nhà đầu tư.

Để giảm thiểu ô nhiễm không khí, hàng chục thành phố trên thế giới đang siết chặt các quy định đối với phương tiện chạy xăng dầu bằng cách tổ chức vùng phát thải thấp hoặc không phát thải. Tuy nhiên, hầu hết các thành phố đều tiến hành thí điểm trong vài năm trước khi áp dụng chính thức. Với mật độ dân số ngày càng cao và lượng phương tiện giao thông dày đặc, nhiều thành phố đang đối mặt với nguy cơ ô nhiễm không khí đã chọn lập các vùng phát thải thấp (Low Emission Zones – LEZ) hoặc vùng không phát thải (Zero-Emission Zones – ZEZ).

Trong khi LEZ chủ yếu siết chặt tiêu chuẩn khí thải xe động cơ đốt trong, thì khu vực ZEZ là nơi chỉ cho phép phương tiện không phát thải như xe điện, xe đạp và người đi bộ được phép di chuyển tự do. Theo Viện Tài nguyên Thế giới (WRI) trụ sở tại thủ đô Washington (Mỹ), chính sách ZEZ không tốn nhiều ngân sách nhưng có thể giúp giảm đáng kể khí thải, đi kèm lợi ích môi trường và kinh tế. Nếu được thiết kế hợp lý, nó có thể giúp giảm lượng xe lưu thông, bớt tắc nghẽn và thúc đẩy thị trường xe điện phát triển nhanh hơn.

ZEZ được đánh giá cao nhưng cũng vấp phải một số e ngại về tác động kinh tế – xã hội. Ví dụ, chi phí mua xe điện hoặc khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ vận chuyển có thể ảnh hưởng đến người dân thu nhập thấp hoặc nhóm dễ bị tổn thương đang sinh sống trong khu vực. Ngoài ra, các doanh nghiệp vận tải nhỏ có thể gặp khó trong việc tiếp cận khách hàng, ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng thực phẩm và hàng hóa.

Dù vùng giao thông không phát thải là mô hình mới và chưa hoàn thiện, một số thành phố đã bắt đầu triển khai. Theo báo cáo đến 2024 của WRI, khoảng 10 thành phố trên toàn cầu chính thức triển khai hoặc công bố đề án thí điểm ZEZ, gồm Rotterdam, Amsterdam (Hà Lan), London, Oxford (Anh), Brussels (Bỉ), Santa Monica, Los Angeles (Mỹ), Oslo (Na Uy). Trung Quốc có 4 thành phố áp dụng mô hình này, là Thâm Quyến, Phật Sơn, Đông Quan và Hàng Châu.

Các thành phố tiên phong này đã đưa ra nhiều cách làm hiệu quả, có thể là bài học kinh nghiệm cho những đô thị khác. Một tài xế giao hàng bằng xe điện hai bánh lưu thông trên đường Kiều Hương ở Thâm Quyến, Trung Quốc. Ảnh: Reuters

Nâng cấp từ vùng phát thải thấp lên không phát thải

Theo Hội đồng Quốc tế về Giao thông Vận tải Sạch (ICCT) trụ sở tại Washington (Mỹ), vùng không phát thải có thể là bước tiếp theo từ các vùng phát thải thấp (LEZ) hiện có. Với các thành phố đã có LEZ, việc nâng cấp lên vùng không phát thải (ZEZ) là khả thi bằng cách siết chặt dần các tiêu chí.

Ví dụ Amsterdam (Hà Lan) dự kiến trong năm nay lập vùng ZEZ tại khu vực nội đô, áp dụng mọi loại phương tiện, trừ ôtô con. Ngoài ra, chỉ các xe máy và xe tay ga không phát thải mới được phép hoạt động trong khu vực đô thị của thành phố. Mục tiêu dài hạn của nhà chức trách là siết dần các tiêu chí LEZ để trở thành ZEZ bao phủ toàn thành phố, áp dụng cho mọi phương tiện cơ giới vào năm 2030.

Kế hoạch này được nêu trong ‘Chương trình hành động không khí sạch’ của Amsterdam từ 2019. Thành phố Eindhoven (Hà Lan) cũng định thiết lập ZEZ khu vực nội đô, áp dụng cho xe tải, xe giao hàng và ôtô buýt. Đến 2030, nơi đây sẽ siết tiêu chí, buộc mọi phương tiện phải là xe không phát thải.

Tương tự, Paris đã có kế hoạch dần siết vùng LEZ hiện hữu thành ZEZ vào 2030, áp dụng cho các loại phương tiện. Tuy nhiên, không bắt buộc phải có LEZ trước khi triển khai ZEZ, như kinh nghiệm tại Oxford, Thâm Quyến và Rotterdam.

‘Mỗi thành phố cần chọn phương án phù hợp nhất với mục tiêu và điều kiện địa phương. Việc vùng phát thải thấp và không phát thải cùng tồn tại trong một thành phố nhưng áp dụng cho các loại phương tiện hoặc khu vực khác nhau cũng là điều khả thi’, báo cáo của ICCT nhận định.

Bắt đầu với xe tải

Khi làm ZEZ, vài thành phố ưu tiên chuyển đổi ôtô tải vì cấm xe cá nhân chạy xăng vào trung tâm có thể gây phản ứng từ người dân, nhất là khi việc này ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận nơi làm việc, trường học hoặc sinh hoạt hàng ngày.

Ngoài ra, thị phần xe điện cá nhân đang tăng nhanh (năm 2023 là 22% tại EU, 35% ở Trung Quốc, 9% tại Mỹ) còn ôtô tải điện vẫn rất thấp, cần khuyến khích bằng ZEZ. Chẳng hạn, Amsterdam từng đề xuất thiết lập ZEZ cho mọi loại phương tiện khu vực nội đô vào năm 2030.

Tuy nhiên, lo ngại về sự đồng thuận của người dân nên nhà chức trách lùi kế hoạch hạn chế xe cá nhân sau mốc này và chuyển sang áp ZEZ cho xe tải bên trong đường vành đai A10 từ 2025. Giai đoạn đầu, xe tải nhẹ và xe van sẽ được ưu tiên chuyển đổi vì ôtô tải nặng, đường dài hiện có ít mẫu điện hóa và giá quá cao.

Đông Quan và Hàng Châu (Trung Quốc) đang cấm xe tải chạy diesel đi vào ZEZ, hướng đến xóa sổ ôtô tải nặng khỏi trung tâm thành phố.

Theo WRI, hầu hết các thành phố trong nghiên cứu đều chọn hạn chế xe tải diesel hoặc xăng ở giai đoạn đầu khi triển khai ZEZ. London và Oxford (Anh) còn mở rộng thí điểm sang xe cá nhân, nhưng chỉ trên một số tuyến phố ngắn dưới 1 km.

Thí điểm phạm vi nhỏ

Các thành phố cần đảm bảo rằng việc thiết kế ZEZ không làm gián đoạn chuỗi cung ứng hàng hóa hay ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế – xã hội đô thị. Vì vậy, họ bắt đầu ở quy mô nhỏ, như cách của Thâm Quyến.

Là một phần trong sáng kiến phát triển bền vững ‘Thâm Quyến xanh’ năm 2018, nhằm kiểm soát ô nhiễm không khí, 10 khu ZEZ đã được thành phố thiết lập. Để tránh phản ứng từ cộng đồng, chính quyền chỉ định các khu vực nhỏ tại những vị trí có tính nhận diện cao.

Các khu vực này có tổng diện tích 22 km2 chỉ chiếm khoảng 1,1% diện tích thành phố, được bố trí tại trung tâm các quận nội thành, nơi thường xuyên ghi nhận mức độ ô nhiễm không khí cao, ùn tắc giao thông và thiếu hụt chỗ đỗ xe.

Diện tích từng khu ZEZ dao động từ 0,37 đến 5,4 km2. Một số khu ZEZ đặt gần các cơ quan hành chính hoặc trường học công lập để tận dụng cơ chế mua sắm công xe điện, đồng thời tránh ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống dân cư.

Vào 2023, Thâm Quyến tiếp tục bổ sung 6 khu ZEZ mới gần các trường đại học và công viên công cộng. Tương tự Thâm Quyến, hầu hết các thành phố trên thế giới mà WRI nghiên cứu đều bắt đầu hoặc lên kế hoạch triển khai ZEZ ở các khu vực diện tích từ 4 đến 31 km2.

Một số cũng đang thử nghiệm các vị trí khác ngoài trung tâm. Chẳng hạn, Trung Quốc đang xem xét thiết lập các khu ZEZ (hoặc các vùng phát thải cực thấp) tại các khu công nghiệp, cảng biển, bãi hàng đường sắt và sân bay.

Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ

Các công ty vận tải nhỏ nằm trong ZEZ dễ bị ảnh hưởng khi chính sách mới áp dụng. Tại Rotterdam, trong quá trình chuyển đổi sang xe điện, họ cảnh báo rằng chi phí chuyển đổi cao do phải mua xe mới.

Vì vậy, thành phố mở rộng phạm vi các khoản trợ cấp mua xe tải điện. Địa phương còn tư vấn chi phí, cung cấp thông tin liên quan đến các khoản miễn giảm thuế, hướng dẫn các giải pháp sạc điện và triển khai chương trình dùng thử miễn phí xe điện.

Để doanh nghiệp đủ thời gian chuẩn bị, Rotterdam áp dụng giai đoạn chuyển tiếp kéo dài. Chính sách ZEZ bao phủ diện tích 13 km2 và hạn chế nhiều loại xe tải không được lưu thông được công bố từ năm 2020, khoảng 4 năm trước khi áp dụng.

Rotterdam còn áp dụng thêm thời gian chuyển tiếp 3-5 năm để loại bỏ dần xe chạy xăng hoặc dầu (chuẩn Euro V và VI), nhằm giúp các doanh nghiệp chuẩn bị và có thêm thời gian chờ giá xe điện giảm.

Ngoài ra, thành phố còn mở rộng mạng lưới trạm sạc pin tại các bãi đỗ công cộng và các điểm đến lớn như trung tâm phân phối, văn phòng, bãi trung chuyển.

Họ cũng đang xử lý các vấn đề về khả năng tương thích giữa các loại trạm sạc và tác động của việc sạc xe lên hệ thống điện lưới.

WRI cho rằng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí, giảm rủi ro sức khỏe cho con người và cắt giảm lượng phát thải gây hại cho khí hậu và môi trường.

Triển khai ZEZ có thể là thách thức nhưng các thành phố như Amsterdam, Thâm Quyến và Rotterdam đã chứng minh rằng hoàn toàn khả thi.

‘Tuy nhiên, điều quan trọng là chính sách cần tránh gây ra những tác động tiêu cực cho các công ty vận tải nhỏ và cư dân, đồng thời mang lại thêm các lợi ích đi kèm như tăng hiệu quả vận hành và giảm tắc nghẽn’, tổ chức này khuyến nghị.

Trong thời gian gần đây, cụm từ “cấm xe xăng” đã thu hút sự quan tâm lớn từ công chúng, đặc biệt sau khi Chỉ thị 20/CT-TTg năm 2025 được Thủ tướng Chính phủ ban hành. Một trong những biện pháp được đề xuất để giảm thiểu khí thải và bảo vệ môi trường là hạn chế xe xăng dầu vào đường vành đai 1 (VĐ1) ở Hà Nội. Tuy nhiên, để biện pháp này được thực thi một cách hiệu quả, việc xây dựng lộ trình và các giải pháp phù hợp là hết sức cần thiết, nhằm tránh gây ra cú sốc chuyển đổi cho người dân và doanh nghiệp.

Nhà báo Nguyễn Thúc Hoàng Linh nhận định rằng việc hạn chế xe xăng dầu vào đường VĐ1 là một điều nên làm, nhưng điều quan trọng là phải có lộ trình và giải pháp cụ thể để thực hiện. Hà Nội đã có kế hoạch tổng thể nhằm giảm thiểu khí thải và đã triển khai nhiều biện pháp để hạn chế việc sử dụng phương tiện giao thông gây ô nhiễm môi trường. Chỉ thị 20/CT-TTg năm 2025 của Thủ tướng Chính phủ được xem là một bước ngoặt quan trọng trong việc thực hiện kế hoạch này.

Việc hạn chế xe xăng dầu vào VĐ1 không được hiểu là một lệnh cấm tuyệt đối. Thay vào đó, nó là một phần của kế hoạch lớn hơn nhằm giảm khí thải và bảo vệ môi trường. Người dân vẫn có thể sử dụng phương tiện công cộng hoặc các giải pháp giao thông thay thế khác. Đồng thời, chính quyền Hà Nội cần tiến hành nghiên cứu và xây dựng một lộ trình cụ thể để thực hiện biện pháp này một cách hiệu quả.

Nhiều doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh xe máy xăng thể hiện sự hoang mang khi thông tin về việc hạn chế xe xăng vào đường VĐ1 xuất hiện. Tuy nhiên, theo nhà báo Nguyễn Thúc Hoàng Linh, mặc dù tâm lý hoang mang là điều dễ hiểu, nhưng không cần thiết phải lo lắng đến mức thay đổi hoàn toàn quyết định kinh doanh của mình. Chính phủ và các cấp quản lý sẽ tìm ra giải pháp hài hòa cho cả doanh nghiệp và người dân.

Việc chuyển sang sử dụng xe điện được xem là một bước tiến, nhưng không phải là giải pháp thay thế hoàn toàn cho xe xăng. Xe điện sở hữu nhiều công nghệ mới và tiện dụng, nhưng người dùng cần xem xét kỹ lưỡng trước khi quyết định chuyển đổi. Đối với người cao tuổi, việc thay đổi thói quen có thể gặp khó khăn, nhưng với sự hỗ trợ của người trẻ và các giải pháp mới từ các nhà sản xuất, việc chuyển đổi sẽ trở nên dễ dàng hơn.

Để chính sách này được thực hiện thành công, cần có sự đồng thuận của người dân và sự phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ, các nhà sản xuất và các cấp quản lý. Sự hỗ trợ của người dân và các giải pháp mới sẽ giúp giảm thiểu rủi ro và đảm bảo hiệu quả của chính sách.