Sau quá trình sáp nhập đơn vị hành chính, nhiều địa phương đang đối mặt với thách thức trong việc áp dụng văn bản cũ và ban hành văn bản mới. Điều này đã gây ra gián đoạn trong hoạt động quản lý và ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân. Việc này đòi hỏi cần có một cái nhìn toàn diện về những hệ lụy pháp lý và giải pháp để đảm bảo tính thống nhất và ổn định của hệ thống pháp luật tại chính quyền địa phương.

Trong quá trình đổi mới và hiện đại hóa nền hành chính quốc gia, Đảng và Nhà nước đã xác định chủ trương sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy nhà nước là một nội dung trọng tâm. Từ Nghị quyết Trung ương 6 (khóa XII) đến Nghị quyết số 18-NQ/TW, Nghị quyết số 19-NQ/TW và gần đây nhất là Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, tinh thần cải cách, sắp xếp đơn vị hành chính được khẳng định là cần thiết để xây dựng nền hành chính nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, hướng đến mô hình chính quyền địa phương hiện đại, có khả năng quản trị tốt và phục vụ người dân, doanh nghiệp.

Thực tế cho thấy, tình trạng ‘khoảng trống pháp lý’, ‘lúng túng thể chế’ đã và đang xuất hiện tại không ít địa phương. Tốc độ sắp xếp tổ chức bộ máy đang đi nhanh hơn so với tiến độ chuẩn bị thể chế đi kèm, đặc biệt là việc xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) phục vụ cho hoạt động của chính quyền địa phương sau sáp nhập.

Quá trình sáp nhập đơn vị hành chính, nếu không đi kèm với sự chuẩn bị kỹ lưỡng về thể chế, sẽ tất yếu dẫn đến sự chồng chéo, mâu thuẫn hoặc thiếu hụt văn bản điều chỉnh, từ đó tạo ra những hệ lụy pháp lý nghiêm trọng. Trong thực tiễn triển khai tại nhiều địa phương, tình trạng ban hành VBQPPL không kịp tiến độ tổ chức lại bộ máy đang trở thành điểm nghẽn, cản trở việc ổn định hoạt động của chính quyền mới.

Để khắc phục tình trạng này, cần tuân thủ các nguyên tắc bảo đảm thống nhất, ổn định hệ thống pháp luật khi tổ chức lại đơn vị hành chính. Trước hết, cần bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành. Việc sửa đổi, thay thế hoặc ban hành mới VBQPPL tại địa phương sau khi sáp nhập phải được rà soát kỹ lưỡng về mặt căn cứ pháp lý, bảo đảm không mâu thuẫn hoặc chồng chéo với luật và các văn bản của Trung ương.

Thứ hai, cần bảo đảm tính kế thừa hợp lý. Việc sáp nhập đơn vị hành chính không có nghĩa là phủ nhận hoàn toàn giá trị của hệ thống văn bản tại các đơn vị cũ. Ngược lại, nhiều văn bản đã được xây dựng công phu, đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn và đang phát huy hiệu quả, cần được kế thừa, hiệu chỉnh, chứ không nên xóa bỏ hoàn toàn.

Thứ ba, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm trong quá trình xây dựng pháp luật. Trong mọi hoạt động quản trị nhà nước, việc lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm không chỉ là một khẩu hiệu hành chính, mà phải được thể hiện rõ trong nội dung và quy trình xây dựng văn bản pháp luật.

Để hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật sau sáp nhập, cần thực hiện một số giải pháp cụ thể. Trước hết, cần tổ chức một cuộc tổng rà soát hệ thống VBQPPL đang áp dụng tại các đơn vị hành chính liên quan. Trên cơ sở rà soát, chính quyền cấp huyện cần lập danh mục phân loại các văn bản theo ba nhóm: (i) văn bản tiếp tục áp dụng không cần sửa đổi; (ii) văn bản cần sửa đổi, bổ sung; (iii) văn bản cần bãi bỏ.

Thứ hai, cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá chất lượng thể chế sau sáp nhập. Chất lượng thể chế không thể đo bằng số lượng văn bản ban hành mà cần có các tiêu chí rõ ràng về hiệu lực, hiệu quả, tính hợp pháp, tính khả thi và tính minh bạch.

Thứ ba, cần củng cố đội ngũ làm công tác pháp chế ở địa phương. Một trong những điểm yếu cố hữu của chính quyền địa phương là năng lực pháp chế chưa được quan tâm đúng mức. Sau sáp nhập, điều này càng trở nên nghiêm trọng khi địa bàn quản lý rộng hơn, số lượng đầu mối công việc tăng lên, nhưng đội ngũ làm công tác pháp chế vẫn còn mỏng, thiếu chuyên môn hoặc kiêm nhiệm.

Cuối cùng, cần áp dụng công nghệ thông tin trong hệ thống hóa và quản lý văn bản pháp luật địa phương. Việc quản lý văn bản thủ công đang là một rào cản lớn khiến các địa phương chậm trễ trong rà soát và điều chỉnh hệ thống VBQPPL. Tăng cường công tác pháp chế trong quyết định quản lý nhà nước. Các địa phương cần đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động quản lý, trong đó có hoạt động xây dựng và ban hành VBQPPL.

Sau khi sắp xếp, các xã, phường trên địa bàn thành phố Hà Nội đã chính thức vận hành từ ngày 1/7. Huyện Thanh Trì cũ đã được tổ chức lại thành 5 đơn vị hành chính cơ sở cấp xã, phường mới, bao gồm: xã Thanh Trì, xã Đại Thanh, xã Ngọc Hồi, xã Nam Phù và phường Thanh Liệt. Xã Thanh Trì là xã trung tâm, được hình thành từ sự hợp nhất một phần diện tích tự nhiên và quy mô dân số của thị trấn Văn Điển, xã Ngũ Hiệp, xã Vĩnh Quỳnh.

Trung tâm phục vụ hành chính công xã Thanh Trì được đặt tại số 12, đường Nguyễn Bặc, xã Thanh Trì, Hà Nội. Người dân đã có trải nghiệm tốt khi thực hiện thủ tục hành chính tại đây, với cán bộ công chức hướng dẫn tận tình, tiếp đón chu đáo và hỗ trợ giải quyết hồ sơ một cách nhanh chóng. Chị Phạm Hồng Hạnh, một người dân đến làm thủ tục chứng thực hồ sơ xin việc, bày tỏ sự hài lòng với quá trình thực hiện thủ tục tại Trung tâm phục vụ hành chính công xã Thanh Trì. “Cán bộ công chức tiếp dân rất nhiệt tình, chỉ dẫn cụ thể từng bước. Tôi chỉ mất vài phút để lấy số, được gọi đúng lượt và hoàn tất thủ tục nhanh chóng”, chị Hạnh cho hay.

Anh Nguyễn Đăng Thiện, một người dân khác, cũng có trải nghiệm tương tự khi làm thủ tục đăng ký khai sinh cho con tại đây. “Tôi quan sát thấy cán bộ công chức đều làm việc rất tập trung, chủ động hướng dẫn lấy số thứ tự, giúp kê khai hồ sơ đúng mẫu, và thậm chí hướng dẫn cả cách nộp hồ sơ trực tuyến qua Cổng dịch vụ công quốc gia”, anh Thiện chia sẻ. Cán bộ công chức tại Trung tâm phục vụ hành chính công xã Thanh Trì đã nỗ lực hết mình để nâng cao hiệu quả phục vụ nhân dân.

Chị Lưu Hòa Thuận, công chức phụ trách lĩnh vực văn hóa xã hội, đăng ký kinh doanh, cho biết: “Chúng tôi xác định tinh thần phục vụ nhân dân là trọng tâm. Khi vận hành theo mô hình mới, chúng tôi có thể tiếp nhận và thực hiện trực tiếp chỉ đạo từ lãnh đạo xã và thành phố, bỏ qua cấp trung gian nên quy trình thông suốt, phản hồi nhanh hơn”. Trong hơn nửa tháng thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, bộ máy chính quyền cơ sở tại xã Thanh Trì đã vận hành ổn định, thông suốt.

Xã Thanh Trì đã triển khai nhiều giải pháp linh hoạt, đảm bảo hoạt động theo phương châm xây dựng chính quyền hiệu lực, hiệu quả, gần dân, sát dân. Lãnh đạo Uỷ ban nhân dân xã Thanh Trì đã đặt mục tiêu xây dựng mô hình chính quyền “tinh gọn – hiện đại – chuyên nghiệp phục vụ người dân”, đáp ứng yêu cầu phát triển của địa phương và của Thủ đô, cũng như nguyện vọng của người dân, doanh nghiệp trên địa bàn. Với nỗ lực của cán bộ công chức, xã Thanh Trì đang tiếp tục phấn đấu trở thành một hình mẫu của chính quyền hiện đại, minh bạch, thân thiện với nhân dân.