Trong bối cảnh thế giới đang chứng kiến những biến động địa chính trị sâu sắc, khu vực Trung Á đang nổi lên như một tâm điểm quan trọng, thu hút sự chú ý của các cường quốc trên thế giới. Với vị trí chiến lược của mình, Trung Á không chỉ là một khu vực quan trọng về mặt địa chính trị mà còn đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo an ninh và ổn định cho các cường quốc láng giềng. Đặc biệt, đối với Nga, Trung Á được xem là vùng đệm quan trọng, một không gian ảnh hưởng chiến lược lâu đời mà Moscow luôn coi trọng.
Trung Á, bao gồm các quốc gia như Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan, từng được biết đến như một khu vực tương đối ổn định, ít bị ảnh hưởng bởi các xung đột địa chính trị toàn cầu. Tuy nhiên, tình hình gần đây đã cho thấy sự thay đổi đáng kể. Cuộc chiến ở Trung Đông và các biến động liên quan đã tạo ra những dư chấn vượt xa biên giới của khu vực, đặt Trung Á vào tâm điểm của những biến động địa chính trị ngày càng rõ rệt. Việc này đòi hỏi Nga, một cường quốc có ảnh hưởng lâu đời tại khu vực, phải đánh giá lại vai trò và giới hạn của mình trong việc bảo vệ an ninh khu vực trước các kịch bản có thể xảy ra.
Đặc điểm địa chính trị của Trung Á, với việc thiếu vắng các đường biên giới tự nhiên rõ rệt, khiến Nga phải đặc biệt quan tâm đến việc duy trì ổn định tại khu vực này. Đối với Moscow, việc bảo vệ vùng đệm chiến lược Trung Á không chỉ là vấn đề an ninh quốc gia mà còn liên quan đến việc duy trì ảnh hưởng và sự hiện diện của Nga tại khu vực. Đây là lý do tại sao Nga đã tích cực duy trì các mối quan hệ kinh tế, chính trị và quân sự chặt chẽ với các quốc gia Trung Á. Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan đều có hiệp ước an ninh với Moscow, và hai quốc gia sau còn cho phép Nga đặt căn cứ quân sự tại lãnh thổ của họ.
Ngoài ra, các chính phủ Trung Á đã chủ động thực hiện các biện pháp nhằm tăng cường tự chủ và giảm thiểu sự phụ thuộc vào các thế lực bên ngoài. Việc hình thành nhóm ‘Central Asian Five’ là một nỗ lực đáng chú ý, thể hiện mong muốn của các quốc gia trong khu vực trong việc tăng cường hợp tác nội khối và đối thoại khu vực. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, Trung Á không còn có thể duy trì sự biệt lập về mặt địa lý như trước đây. Sự xuất hiện của các thế lực mới như Thổ Nhĩ Kỳ, với nỗ lực tăng cường hiện diện tại khu vực thông qua các mối quan hệ văn hóa và ngôn ngữ Turk, đã làm cho tình hình trở nên phức tạp hơn.
Thổ Nhĩ Kỳ đang tích cực tăng cường hiện diện tại Trung Á, hướng tới kết nối các nước có chung nguồn gốc văn hóa và ngôn ngữ Turk. Gần đây, Hội nghị thượng đỉnh Liên minh châu Âu (EU)–Trung Á đã diễn ra tại TP Samarkand (Uzbekistan), đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc chính thức hóa hợp tác giữa khu vực này và châu Âu ở cấp độ chính trị cao nhất. EU hiện là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Trung Á và là đối tác thương mại quan trọng bên cạnh Trung Quốc và Nga. Việc tăng cường hợp tác với châu Âu và các thế lực phương Tây khác đang trở thành một xu hướng mới tại khu vực này.
Từ năm 2023 đến hết quý I năm nay, làn sóng các chuyến thăm cấp cao của lãnh đạo phương Tây đến Trung Á không ngừng gia tăng. Mục tiêu chính của các chuyến thăm này là tăng cường hợp tác trong bối cảnh khu vực này sở hữu trữ lượng lớn năng lượng hóa thạch và nguyên liệu chiến lược. Những biến động gần đây tại Trung Á không chỉ phản ánh sự thay đổi trong cán cân quyền lực địa chính trị mà còn cho thấy khu vực này đang ngày càng trở thành một điểm nóng quan trọng trên bản đồ chính trị thế giới.
Trước những biến động này, Nga buộc phải đánh giá lại chiến lược của mình tại Trung Á, cũng như phương thức bảo vệ ảnh hưởng và đảm bảo an ninh tại vùng đệm chiến lược truyền thống của mình. Việc duy trì ảnh hưởng tại Trung Á không chỉ giúp Nga bảo vệ lợi ích quốc gia mà còn góp phần đảm bảo ổn định và an ninh cho khu vực. Song, trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị ngày càng gay gắt, Moscow sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc bảo vệ vị thế của mình tại đây.
