Trên dãy Trường Sơn xanh thẳm, nơi những đám mây thường xuyên che phủ, đồng bào Bru-Vân Kiều vẫn tiếp tục duy trì một phong tục truyền thống lâu đời: lễ mừng lúa mới. Đây không chỉ là dịp để người dân trong bản làng tụ họp và ăn mừng sau một vụ mùa bội thu mà còn là một nghi lễ thiêng liêng nhằm bày tỏ lòng biết ơn tới trời đất, thần linh, và tổ tiên vì đã ban cho họ một mùa màng giàu bội.
Lễ mừng lúa mới thông thường được tổ chức vào thời điểm cuối vụ gặt, khi mà lúa đã đầy trong kho và trong lòng người dân tràn ngập niềm hân hoan. Mỗi bản làng có thể tổ chức lễ hội theo quy mô và tập tục riêng biệt, nhưng điểm cốt lõi vẫn không thay đổi, đó là sự biết ơn và cầu mong. Đối với người Bru-Vân Kiều, cây lúa không chỉ đơn thuần là nguồn thực phẩm mà còn là biểu tượng của sự sống và nhịp đập của cả cộng đồng.
Trong không gian ngập tràn sắc màu thổ cẩm và tiếng chiêng trầm bổng, lễ mừng lúa mới cất lên một giai điệu văn hóa dân tộc đặc trưng, mộc mạc, sâu lắng và ngập tràn tình đất, tình người. Từ sớm, khói bếp đã bắt đầu tỏa lên từ các mái nhà sàn, những người phụ nữ trong bản thay nhau chuẩn bị những món ăn truyền thống như xôi, cơm, và rượu cần. Đặc biệt, những chiếc áo thổ cẩm sặc sỡ và thơm ngát hương của các cô gái sẽ góp phần tạo nên một bức tranh văn hóa đa sắc màu.
Việc thực hiện nghi lễ chính thức thường do già làng Hồ Noi đảm nhiệm. Trước bàn cúng trang nghiêm, ông sẽ thực hiện lời cầu nguyện chân thành và trang nhã: “Ơi các vị thần! Ơi thần lúa, thần núi, thần suối… xin hãy nhận lễ của con cháu Bru-Vân Kiều. Cảm ơn các vị đã ban cho chúng con một mùa lúa tươi tốt, cho con cháu mạnh khỏe và bản làng yên vui…”. Những lời khấn nguyện của già làng hòa quyện trong làn khói của hương trầm, như một sợi dây kết nối giữa thế giới của con người và thế giới tâm linh.
Sau phần nghi lễ trang nghiêm là phần hội với không khí sôi động và tươi vui. Những thanh niên lực lưỡng sẽ bắt đầu đánh chiêng và gõ trống, trong khi những cô gái trẻ sẽ nhảy múa với bộ váy thổ cẩm sặc sỡ theo nhịp nhạc của núi rừng. Các điệu múa xoang của người Bru-Vân Kiều được biểu diễn một cách chậm rãi và dẻo dai, như hơi thở của thiên nhiên và nhịp sống của cả cộng đồng.
Trải qua nhiều biến cố của lịch sử và sự thay đổi không ngừng của đời sống hiện đại, lễ mừng lúa mới vẫn được người Bru-Vân Kiều ở dãy Trường Sơn lưu giữ như một phần không thể thiếu của văn hóa và bản sắc dân tộc. Hiện nay, chính quyền địa phương và các đồn Biên phòng trên địa bàn luôn đồng hành cùng người dân trong việc phục dựng và tổ chức các lễ hội truyền thống. Thậm chí, nhiều trường học vùng cao đã tích hợp nội dung về lễ mừng lúa mới vào chương trình ngoại khóa, giúp học sinh người Bru-Vân Kiều hiểu rõ và tự hào về truyền thống dân tộc mình.
Lễ mừng lúa mới là một biểu tượng không chỉ về mối quan hệ hòa hợp giữa con người với thiên nhiên mà còn là minh chứng cho sự gắn kết cộng đồng và tình cảm son sắt giữa người với người. Qua từng nắm cơm dẻo thơm và điệu xoang nhịp nhàng, lễ mừng lúa mới hiện lên như một bản hòa ca của bản sắc văn hóa và ký ức cộng đồng được lưu truyền từ đời này sang đời khác.
