Cuộc hành trình tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh Việt Nam của kiến trúc sư Nguyễn Xuân Thắng đã bắt đầu từ một bức không ảnh sân bay Biên Hòa, Đồng Nai, được đăng lên web ảnh vào 10 năm trước. Bức ảnh này đã trở thành một bước ngoặt quan trọng trong việc sử dụng không ảnh để tìm kiếm các hố chôn tập thể.
Một người Mỹ tên Bob Connor đã để lại bình luận trên bức không ảnh đó vào ngày 3/10/2016. Ông Connor, một cựu thượng sĩ, đã từng làm nhiệm vụ bảo vệ sân bay Biên Hòa và đã kết nối với chỉ huy bay, đại úy Martin E. Strones, người có mặt trong ngày 2 và 3/1/1968, khi chôn các chiến sĩ phía Việt Nam. Qua email, Bob Connor và Martin đã cung cấp thông tin về vị trí của hố chôn tập thể.
Các thông tin này đã được gửi đến đại tá Mai Xuân Chiến, Phó chính ủy Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Đồng Nai. Với sự hỗ trợ của ông Chiến, hai ông Bob và Martin đã sang Việt Nam để trực tiếp chỉ các hố chôn. Vào ngày 17/4/2017, lực lượng tìm kiếm đã tìm thấy hố chôn tập thể của 150 chiến sĩ Tiểu đoàn 1, Tiểu đoàn 2 thuộc Trung regiment 4, Sư đoàn 5 và Đại đội đặc công Biên Hòa hy sinh trong chiến dịch Tết Mậu Thân 1968.
Ông Thắng đã và đang sử dụng không ảnh để tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh Việt Nam. Ông đã sưu tầm hàng chục nghìn không ảnh và bản đồ, tập trung vào tìm kiếm các hố chôn tập thể vốn xuất hiện sau những giao tranh của đôi bên. Quá trình xử lý không ảnh cần kết hợp cả kỹ thuật, công nghệ, kiến thức lịch sử và lời kể nhân chứng.
Ông Thắng cho biết nếu địa hình thay đổi nhiều, ông sẽ chồng ảnh qua từng giai đoạn để khoanh vùng vị trí hố chôn. Với nhân chứng, càng nhiều nguồn càng tốt để bổ sung những sai lệch qua thời gian. Đến nay, có khoảng 600 liệt sĩ ở nhiều hố chôn tập thể khắp các chiến trường được tìm thấy từ dữ liệu của ông và bạn bè cung cấp.
Tuy nhiên, theo ông Thắng, so với số hồ sơ đang thu thập, số mộ được tìm thấy chỉ tương ứng 20-30%, “con số quá ít và nhiều day dứt”. Đại tá Mai Xuân Chiến, người gắn bó với ông Thắng từ sự kiện sân bay Biên Hòa và nhiều cuộc tìm kiếm khác cho đến khi về hưu, cho rằng ngay cả người trong ngành “không phải ai cũng làm được như Thắng”.
Ông Thắng và cộng sự đã giúp mở ra hướng đi mới trong tìm kiếm mộ liệt sĩ. Đó là kết hợp giữa dữ liệu Mỹ – Việt, tiếp nhận thông tin từ nhân chứng là những cựu binh bên kia chiến tuyến và tính chính xác, khoa học của không ảnh lịch sử.
Tìm hiểu thêm về công việc của kiến trúc sư Nguyễn Xuân Thắng trong việc tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh Việt Nam.
